کرم های خاکی

از زمان داروین ,کرم های خاکی یکی از ماکروفوناهای عمده خاک, بعنوان دوست مزرعه داران مورد توجه قرار گرفته اند.زندگی کرم خاکی عموما سخت است بدن آنها دارای حدود هفتاد درصد پروتئن بوده ویک غذای غنی برای بسیاری از شکارچیان محسوب می شود دشمنان اصلی کرم خاکی ,پرندگان حشره خوار ,مثل سینه سرخها و پستاندارانی نظیر موش کور می باشد.بیش از سه هزار گونه کرم خاکی وجود دارد اما فقط شش گونه از آنها برای پرورش مهم هستند .کرم های خاکی جزء اصلی خاک را تشکیل می دهند . این موجودات زنده ,در شخم زدن زمین در طول میلیونها سال نقش داشته و به باز گردش مواد مغذی الی برای رشد بهینه گیاهان کمک می کنند.

از سایر مزایای وجود کرم های خاکی می توان به موارد زیر اشاره کرد :

·        هوادهی خاک

·        تفکیک خاک جهت دسترسی آسانتر توسط ریشه گیاهان

·        کمک به خاک جهت نگهداری آب بیشتر

·        تصفیه و پاکسازی مواد آلی مرده از طریق خوردن آنها و باز گرداندن آنها به زنجیره غذایی

 بطور کلی کرم های خاکی می توانند به عنوان شاخصهای بیولوژیکی در حاصلخیزی خاک محسوب شوند. برای خاک حاوی کرم های خاکی, قطعا حضور باکتریها, قارچها, اکتینومیستها ,پروتوزوآها, حشرات , عنکبوتها, هزارپایان و سایر گروهها جهت حفظ سلامتی خاک ضروری هستند. کرم های خاکی پسماندها را تجزیه می کنند و نبود آنها با حضور لایه ای از پسمانده برسطح خاک مشخص می شود. حضور کرم های خاکی در خاک , رشد گیاهان را افزایش داده و بهبود می بخشد.

کرم های خاکی  که به لاتین لومبریسیده و به عربی خراطین نامیده می شوند,از دیرباز مورد توجه محققین و صاحبنظران بوده است . ارسطو برای اولین بار به نقش کرم های خاکی  در تجزیه و فساد بقایای گیاهی و جانوری و نیز از جهت نگهداری ساختمان و تهویه و حاصلخیزی خاک توجه بیشتری نمود.

در ایران کرم های خاکی از زمانهای قدیم مصارف طبی و درمانی داشته است و حمداله مستوفی , در کتاب کتاب خود که به چندین زبان ترجمه شده است.به مصارف طبی و درمانی این موجودات اشاره کرده است.

بطور کلی 4 الی 6 نوع کرم خاکی در تولید کمپوست از زباله ,مناسب تشخیص داده شده اند اما معمولا کرم قرمز یا ایزینیا فوتیدا بیشترین استفاده را دارا می باشد.

ایزینیا فتیدا

این کرم برای اولین بار در اروپا ,سیبری, جنوب روسیه, فلسطین و شمال امریکا یافت شد. این کرم به کرم قرمز ,کرم ببری,کرم کود یا کرم کمپوست هم معروف است. این کرم ها,کرم های فوق العاده ای هستند که بیشترین کاربرد را در تولید کمپوست از مواد زائد دارند.آنها اساسا زباله زی و کود زی میباشند.کرم های قرمز در توده های غنی از مواد آلی تجمع می یابد و این مواد را مصرف می نمایند و مدفوعی که دفع میکنند,باعث بهبود کیفیت خاک می شود.کرم های قرمز شرایط محیطی متفاوتی را تحمل می کنند.در ورمی تکنولوژی و ورمی کمپوست این نوع کرم ها بیشترین کاربرد را در جهان دارند.هیچ محدودیتی در مقدار کود و تعداد کرم وجود ندارد.جمعیت آنها متناسب با مواد غذایی در دسترس افزایش می یابد.آنها در تمام فصول سال به شکل دوره ای کار می کنند.به مراقبت کمی نیاز دارند. سایر نامهای این کرم عبارت است از: کرم صورتی , کرم ارغوانی وکرم های پرورش ورمی کمپوست.

ورمی کمپوست

ورمی کمپوست یک کود بیوارگانیک است که بسیار نرم ,سبک وزن ,ترد,تمیز,بی بو بوده و ظاهری شبیه به پودر گرانول قهوه دارد. لغت verm مشتق از کلمه لاتین vermis به معنای کرم می باشد و ورمی کمپوست حاصل یک فرایند نیمه هوازی است که به مساعدت گونه هایی خاص از کرمها,قارچها,باکتریها و اکتینومیستها انجام می پذیرد.ورمی کمپوست مواد حاصل از بستر رشد کرم ها بوده که پس از دفع شدن از سیستم گوارشی این موجودات در محیط باقی می ماند.این ماده شامل فضولات کرم به همراه مواد تجزیه شده و اجساد کرم ها می باشد که برای گیاهان ارزش غذایی فراوانی دارد و خاک را حاصلخیز می نماید.مواد دفع شده توسط کرم ها اغلب دارای ازت,فسفر و پتاسیم به مراتب بیشتر از خاکهای بدون کرم است و میزان عناصر میکرو نیز در این خاکها بیشتر می باشد.

خصوصیات ورمی کمپوست:

کرم های خاکی از مواد زائد آلی استفاده میکنند و با کمک میکرو ارگانیسم ها ,مواد آلی موجود در آنها را به هوموس با مواد غذایی زیاد تبدیل می کنند.مواد زائد آلی از درون روده کرم عبور کرده و سپس دفع می گردد. این مواد دفعی و دیگر مواد باقیمانده حاصل از فرایند زائدات آلی کمپوست مورد نظر را تشکیل می دهند.علاوه بر این بخار آب و دی اکسید کربن بواسطه تجزیه مواد آلی تولید میشود.از آنجا که ورمی کمپوست نتیجه هضم طبیعی غذا در سیستم هاضمه کرم خاکی است.

خصوصیات این کود بسیار به نوع تغذیه کرم ها وابسته است .نسبت کربن به ازت ورمی کمپوست برابر 20 و پایین تر ار آن میباشد . طول دانه های خشک ورمی کمپوست بین 5-1 میلی متر و وزن مخصوص آن نیز کمتر از خاک گلدان است.هوموس آن حدود 20% وزن خشک آن می باشد .کرم های خاکی با زیرو رو کردن مواد آلی و ایجاد تونل در خاک نقش مهمی در احیای اراضی کشاورزی دارند.

ورمی کمپوست در اصلاح بافت فیزیکی خاک نقش بسزایی دارد و خاک را سبک می نماید .بعلاوه خاک را بهتر نگه می دارد یعنی باعث میشود تا آب به آرامی رها شده و از تبخیر سطحی و یا نفوذ سریع آب به داخل عمق خاک جلوگیری می نماید .از سایر مزایای ورمی کمپوست میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

·        در ایجاد تعادل نسبت به مواد معدنی به مواد مغذی در خاک نقش مهمی را ایفا نموده و با داشتن ترکیباتی چون ازت ,فسفر, پتاسیم, منیزیم و ... کود بسیار قوی به حساب می آید.

·        بعلت داشتن میزان قابل توجهی چربی ,کود کاملی به حساب می آید و احتیاجات متابولیکی گیاه را به خوبی برآورده می نماید.

·        اگر ورمی کمپوست را با کود معمولی مخلوط نموده و به خاک بدهیم در حلالیت مواد مغذی کود تاخیر ایجاد شده و مدت زمان پایداری کود در زمین افزایش می یابد.این رها سازی تدریجی مواد غذایی موجب می شود تا طول کاشت و داشت گیاه دیگر احتیاجی به افزودن کود اضافی نباشد.

·        ورمی کمپوست یک کود صد در صد آلی است و به طور مستقیم جذب ریشه گیاه می شود .و محیط مناسبی برای رشد موجودات ذره بینی خاک را فراهم می آورد .

·        ارزشمند ترین خاصیت این کود در عملکرد آنزیمها و میکروارگانیسمها و همچنین هورمونهای مختلف موجود درآن است ورمی کمپوست حاوی آنزیمهایی چون پروتئاز ,آمیلاز ,لیپاز, سلولاز و کتیناز می باشد.که در تجزیه مواد آلی خاک و در نتیجه در دسترس قرار دادن مواد مغذی مورد لزوم ریشه گیاه نقش موثری را دارا می باشد. خصوصیات فوق باعث می شود تا ورمی کمپوست به عنوان  بهترین و اساسی ترین کود برای احیای زمین های فقیر و لم یزرع بحساب آید.

·        ورمی کمپوست محصولی با ارزش برای انواع و اقسام کاشت ها به حساب می آید. در درجه اول برای پرورش گل و گیاهان زینتی و در مزارع اصلاح نژاد گیاهان نیز مورد توجه قرار گرفته است .از آنجا که نقش اساسی این کمپوست تحریک و تسریع رشد گیاه است ,بهترین تاثیر را در رنگ آمیزی گل و درشت نمودن آن دارا میباشد .

·        ورمی کمپوست در تغلیظ عطر و اسانس گیاهان و گلهای معطر نیز ماثر است.

·        از این کود می توان در کرتهای بزرگ پرورش گل ,مزارع انگور ,محصولات و میوه جات نوبر و زودرس ,جنگلهای طبیعی و مصنوعی,باغات گردو و مرکبات و زیتون استفاده نمود.

آشنایی با کرم EiseniaFoetida

 خداوند بیش از ۳۲۰۰ نوع کرم خاکی آفریده است که دو نوع آن با مابقی تفاوت دارد، مابقی با تولید مثل سالی یک بار، مبادرت به شخم زدن و جابجایی خاک می‏کنند و لیکن دو نوع دیگر با ویژگی خاصی نجات دهنده محیط زیست انسان‏ها و تامین کننده غذای سالم آنها هستند، یکی از این دو نوع کرم، کرم خاکی آیزینیا فوتیدا EiseniaFoetida است که در زبان فارسی به کرم قرمز خاکی حلقوی بارانی و در سطح بین‏المللی به کرم قرمز کالیفرنیاییRed Worm California معروف است. 

 این کرم با تولید مثل هر هفته، با ویژگی داشتن ۷۰ درصد پروتئین در مقایسه با ۲۲ درصد پروتئین گوشت قرمز یعنی بیش از سه برابر و همچنین دارای امگا ۳ یکی از مخلوقات نادر خداوند از لحاظ مواد غذایی می‌باشد.

علاوه بر این فضولات این کرم کودی بنام کرمی کمپوست با خواص منحصر بفردی است که در ادامه خواص آن ارائه خواهد شد. این کرم در سال ۱۹۴۲ میلادی شناسایی شده است و از سال ۱۹۷۹ میلادی با آن کسب و کار می‏شود.

مشخصات فیزیکی:

 انواع محیط‌های پرورش عبارتند از:

1.      پرورش با استفاده از فاضلاب شهری
2.      پرورش با مواد آلی گیاهی
3.      پرورش به وسیله زباله
4.      پرورش به وسیله فضولات حیوانی

5.      سایر محیط‌های کشت

تغذیه خوراک کرم:

همه نوع زباله‌تر شهری و فضولات حیوانی بجز مواد سنگی،‌ شیشه‏ای،‌ پلاستیکی، فلزی و گوشتی، غذای این کرم می‏باشد. به همین دلیل اسم دیگر این کرم، کرم آشغال‏خوار است. در ایران هر شهروند ایرانی روزی ۸۵۰ گرم و هر روستایی روزی ۳۵۰ گرم زباله تولید می‏کند که ۷۰ درصد آن خوراک این کرم می‏باشد. این کرم حداقل معادل وزن خود در روز غذا می‏خورد و ۶۰ درصد آن به کود تبدیل می‏شود و مابقی غذای خورده شده برای تکثیر و افزایش وزن و تعداد کرم مصرف می‏شود.

قابل ذکر است،  در عالم طبیعت برای تولید ۵/۲ سانتیمتر کود کرمی کمپوست از زباله بشر به ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ سال زمان نیاز است و از طریق این کرم این مدت به ۵ سال کاهش پیدا می‏کند. 

در ایران تبدیل زباله به کود کرمی‌کمپوست توسط چند شهرداری از جمله شهرداری‏های شیراز، رشت، مشهد، تبریز و … به صورت متمرکز در حال انجام است.

مصارف کرم:

در سطح کشورهای توسعه یافته از این کرم بدلیل داشتن پروتئین ۷۰ درصدی در موارد زیر استفاده می‏شود:

مصرف پروتئینی انسانی:

در سایر کشورها از جمله در کشور آمریکا غذای مصرفی مردم است همانند انواع کنسرو جهت سالاد، غذاهای پختنی، انواع نوشیدنی و … به عنوان مثال از گرانترین غذاهای فروشگاه‌های زنجیره‏ای مک دونالد می‌باشد، با توجه به فرهنگ ما استفاده از آن فعلا امکان‏پذیر نمی‏باشد. (خود کرم به عنوان پروتئین)

مصرف پروتئینی حیوانی:

با توجه به ازدیاد جمعیت و نیاز مردم به مواد پروتئینی سالم، تولید و پرورش دام، طیور و آبزیان، نقش اساسی در تامین نیازهای مردم و تقویت بنیه اقتصادی روستاییان و کشاورزان را دارد.

در این میان تغذیه دام، طیور و آبزیان با کرم خاکی به عنوان ماده غذایی دارای پروتئین زیاد باعث افزایش کیفیت محصولات شده و نیاز کشور به واردات محصولاتی چون دان مرغ، انواع مکمل‌های غذایی دام و آردماهی را کاهش می‌دهد. از این گونه برای اولین بار در قرن ۱۸میلادی برای تغذیه دام و طیور استفاده شد.

امروزه در تغذیه مرحله لاروی آبزیان، تمایل به استفاده از غذای زنده وجود دارد، زیرا در بسیاری از موارد، دانش بشری هنوز قادر به تامین مصنوعی کلیه نیازهای غذایی لارو نبوده و پوشش این نیاز با غذای زنده راه حل مطلوب و مطمئنی است.

مهمترین غذای زنده مصرفی کرم‌خاکی است که درصد پروتئین آن بیش از سایر گونه هاست و علاوه بر آن دارای امگا۳ نیز می‌باشد.

استفاده از این گونه به جای محصولات جانبی علاوه بر افزایش درصد رشد و کیفیت گوشت، از نظر اقتصادی نیز به‌صرفه‌تر است و تولید آن نیاز کشور به واردات محصولات فوق را که از زمان هجوم شانه دار ژله‌ای به دریای خزر و کاهش کیلکا به عنوان ماده اصلی آرد ماهی و افزایش قیمت آرد ماهی و واردات آن را به همراه داشته است، کاهش می دهد.

 به عنوان مواد اولیه در تولید لوازم آرایشی و بهداشتی:

همانطور که قبلا هم گفته شد این کرم به دلیل داشتن پروتئین و امگا۳ فراوان به عنوان یکی از مواد اصلی تشکیل دهنده محصولات آرایشی و بهداشتی می باشد.

در سال ۱۹۸۵ شرکت DOVE برای اولین بار استفاده از این کرم را در محصولات خود آغاز نمود و اولین سری محصولات خود با عنوان جوان کننده‌گان پوست در سال ۱۹۸۷ به بازار عرضه نمود، اما هم اکنون بیشتر شرکتهای پیشتاز در این صنعت با تولید انواع شامپو، صابون، کرم، انواع پودرهای روشن کننده و تقویتی و … استمرار به تولید با این کرم را در دستور کار خود قرار داده اند. در این بین می توان به محصول شرکتFace-Lift  با نام تجاری G2G اشاره نمود که یکی از گران قیمت‌ترین محصولات آرایشی جهان می‌باشد.

به عنوان مواد اولیه در تولید دارو:

از جمله یکی از مهمترین مصارف جدید این کرم که به کمک صنعت داروسازی و پزشکی آمده تولید محصولات دارویی و پزشکی می باشد، که داروهای مکمل غذایی، انواع آرامش بخش‌ها، داروهای ضد سرطان را شامل می باشد.

جدول شماره ۱ –تجزیه هموژن بدست آمده از کرم‌های خاکی

 اطلاعات تکمیلی:

قیمت جهانی کرم هر کیلوگرم ۳۳ دلار  و قیمت جهانی کود کرمی کمپوست هر کیلوگرم۳۰۰۰۰ ریال می‏باشد.

 فضولات کرم:

این کرم، در روز بیش از وزن خود غذا می‏خورد و ۶۰ درصد آن را به فضولاتی به نام کود کرمی‌کمپوست تبدیل می‏کند و این کود دارای حداقل ۵ خاصیت زیر است:

1.      بی بو است

2.      مانع از ایجاد علف هرز می‏شود

3.      استفاده از این نوع کود، کیفیت محصولات کشاورزی را نسبت به کود شیمیایی عملاً‌ حدود ۵۰ درصد و کمیت (تعداد در واحد سطح) آنها را نیز چیزی در حدود ۲۰ تا ۷۰ درصد افزایش می‏دهد، و به علاوه مشکلات مربوط به باقی ماندن کود شیمیایی در مواد غذایی را ندارد. با توجه به تولید حدود ۱۰۰ میلیون تن تولیدات کشاورزی در سال ۱۳۸۶، معادل ۲۰ میلیون تن افزایش محصول بدون هزینه در پی خواهد داشت.

4.      بدلیل خاصیت اسفنجی کود تولید شده در نگهداشت آب و آزاد سازی تدریجی آب موجود، از این کود به همراه فنّاوری خاص، اقدام به بارور نمودن و حاصلخیزی زمین‏های شوره‏زار، شیمیایی شده،‌ کوهپایه و غیرقابل کشت می‏شود

5.      از همه مهمتر، بدلیل فقدان هر نوع مواد شیمیایی، محصول کشاورزی تولیدی با استفاده از این کود، ارگانیک است و قیمت محصول کشاورزی ارگانیک در سطح جهانی، بین ۲ تا ۵ برابر قیمت محصول کشاورزی عادی است

جدول شماره ۱- مقایسه ویژگی انواع کودها (دکتر علی رضا ۱۳۷۵)